QUY ĐỊNH VỀ XÓA ÁN TÍCH ĐỐI VỚI PHÁP NHÂN THƯƠNG MẠI BỊ KẾT ÁN TẠI BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015, SỬA ĐỔI BỔ SUNG NĂM 2017

Những quy định về xóa án tích ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của cá nhân hay pháp nhân thương mại bị kết án vì trong một số trường hợp nếu chủ thể của tội phạm đã bị kết án, thuộc trường hợp có án tích nhưng chưa được xóa án tích là một trong những cơ sở để định tội (xác định có tội phạm xảy ra hay không), để định khung hình phạt (tái phạm, tái phạm nguy hiểm) hoặc quyết định hình phạt trong phạm vi một khung hình phạt (tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự) được quy định trong BLHS năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017.

Xóa án tích là một trong những nội dung quan trọng trong Luật hình sự Việt Nam, quy định về xóa án tích đối với người bị kết án từ Điều 69 đến Điều 73 Chương X, Điều 107 Mục 5 Chương XII –BLHS và xóa án tích đối với pháp nhân thương mại được quy định tại Điều 89 BLHS năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017. BLHS mới được sửa đổi với nhiều điểm liên quan đến xóa án tích đối với người bị kết án, như quy định các trường hợp bị kết án nhưng không có án tích, rút ngắn thời gian xóa án tích, cách tính thời hạn xóa án tích cũng như thủ tục pháp lý thuận lợi hơn cho người bị kết án; xóa án tích đối với pháp nhân thương mại phạm tội. Sự sửa đổi này thể hiện đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước ta là khuyến khích, giúp người phạm tội tích cực cải tạo tốt, chấp hành tốt pháp luật, sớm tái hòa nhập cộng đồng để thực hiện các quyền, nghĩa vụ của mình. Trong bài viết này, tôi chỉ đề cập những quy định về xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án.

Theo quy định tại Điều 75 Bộ luật Dân sự năm 2015:

“1. Pháp nhân thương mại là pháp nhân có mục tiêu chính là tìm kiếm lợi nhuận và lợi nhuận được chia cho các thành viên.

2. Pháp nhân thương mại bao gồm doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế khác.
3. Việc thành lập, hoạt động và chấm dứt pháp nhân thương mại được thực hiện theo quy định của Bộ luật này, Luật doanh nghiệp và quy định khác của pháp luật có liên quan”.

BLHS năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 lần đầu quy định pháp nhân thương mại là chủ thể của tội phạm. Và đây cũng lần đầu đặt ra những quy định về TNHS đối với chủ thể phạm tội này. Trong đó, án tích cũng được xem là một trong những hình thức TNHS đối với pháp phân thương mại phạm tội và được quy định tại Điều 89 BLHS: “Pháp nhân thương mại bị kết án đương nhiên được xóa án tích nếu trong thời hạn 02 năm kể từ khi chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân thương mại không thực hiện hành vi phạm tội mới”.

Do đó, phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại phạm những tội được quy định tại Điều 76 BLHS đồng thời thỏa mãn các điều kiện chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại quy định tại Điều 75 BLHS thì mọi trường hợp bị kết án đương nhiên được xóa án tích, tức là không có trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án. Quy định này là hợp lý vì trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án áp dụng đối với người phạm tội khi phạm tội thuộc 2 chương là chương XIII và XXVI của BLHS nhưng đối với pháp nhân thương mại phạm tội thì chỉ phải chịu TNHS đối với một số tội phạm được quy định tại Điều 76 BLHS và trong Điều 76 không liệt kê điều luật nào thuộc chương XIII và XXVI của BLHS.

Khi đối với cá nhân phạm tội, xóa án tích phải dựa vào hình phạt chính đã tuyên và có sự phân hóa thời hạn xóa án tích dựa vào loại hình phạt cũng như mức hình phạt được áp dụng. Còn đối với thời hạn xóa án tích của pháp nhân thương mại bị kết án trong mọi trường hợp đều là 02 năm, không phân biệt là hình phạt chính đã áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội là gì.

So với cá nhân phạm tội, thời điểm tính thời hạn để xóa án tích đối với pháp nhân thương mại phạm tội bất lợi hơn vì khi chấp hành xong hình phạt chính nhưng chưa chấp hành xong hình phạt bổ sung hay các quyết định khác có trong bản án thì vẫn chưa tính thời hạn để xóa án tích.Vì thời điểm để bắt đầu tính thời hạn xóa án tích đối với pháp nhân thương mại được tính từ khi chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc khi hết thời hiệu thi hành bản án. Nói cách khác, thời hạn xóa án tích chỉ được tính khi pháp nhân thương mại phạm tội chấp hành xong bản án hoặc kể từ khi hết thời hiệu thi hành bản án.

Cũng giống như cá nhân người bị kết án, điều kiện để được xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án là trong thời hạn tính xóa án tích, pháp nhân thương mại này không phạm tội mới. Do đó, nếu phạm tội mới bất kể là loại tội phạm gì, bị áp dụng hình phạt chính là gì thì án tích của tội cũ sẽ không được xóa. Tuy nhiên, trong quy định về xóa án tích đối với pháp nhân thương mại tại Điều 89 BLHS không quy định hậu quả của trường hợp án tích của tội bị kết án chưa được xóa mà pháp nhân đó lại phạm tội mới thì sẽ như thế nào. Nếu trong thời hạn 2 năm kể từ khi pháp nhân thương mại bị kết án chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân đó phạm tội mới thì án tích sẽ được tính lại theo quy định ở phần chung là khoản 2 Điều 73 BLHS: “kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính, hinh phạt bổ sung, các quyết định khác người bị kết án chưa được xóa án tích mà thực hiện hành vi phạm tội mới và bị Tòa án kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật thì thời hạn để xóa án tích cũ được tính lại kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính hoặc thời gian thử thách án treo của bản án mới hoặc từ ngày bản án mới hết thời hiệu thi hành” vì Điều 74 BLHS về áp dụng quy định của BLHS đối với pháp nhân thương mại phạm tội quy định: “Pháp nhân thương mại phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự theo những quy định của Chương này; theo quy định khác của Phần thứ nhất của Bộ luật này không trái với quy định của Chương này”. Tuy nhiên, có sự chưa rõ ràng là thời hạn tính xóa án tích sẽ được tính lại kể từ khi chấp hành xong hình phạt chính của bản án mới (nếu tính từ khi chấp hành xong hình phạt chính thì sẽ có lợi hơn) theo quy định tại khoản 2 Điều 73 BLHS hay là tính lại kể từ khi chấp hành xong bản án mới (đây là cách tính thời hạn xóa án tích dành riêng cho pháp nhân) thì cần có văn bản hướng dẫn thống nhất. Vì cách tính thời hạn xóa án tích của pháp nhân thương mại bị kết án và người bị kết án có sự khác nhau, thời điểm bắt đầu tính thời hạn xóa án tích cũng khác nhau nên sẽ rất khó áp dụng quy định tại Điều 74 BLHS về xóa án tích ở phần chung mà không trái với quy định xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án. Vì vậy theo chúng tôi cần tiếp tục hoàn thiện các quy định về xóa án tích theo hướng thời điểm tính thời hạn xóa án tích của pháp nhân thương mại nên giống với cá nhân là đều được tính từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc khi hết thời hiệu thi hành bản án.

Điều 89 BLHS chỉ quy định thời hạn xóa án tích cho pháp nhân thương mại phạm tội bị kết án là 2 năm mà không phụ thuộc vào hình phạt chính áp dụng là hình phạt gì. Hình phạt chính áp dụng đối với pháp nhân thương mại phạm tội được quy định tại Điều 33 Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 bao gồm 3 loại: phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn và đình chỉ hoạt động vĩnh viễn. Trong đó, hình phạt đình chỉ hoạt động vĩnh viễn là chấm dứt hoạt động của pháp nhân. Từ đó cho thấy, đối với pháp nhân thương mại bị áp dụng hình phạt chính là đình chỉ hoạt động vĩnh viễn thì không tính thời hạn xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án vì trường hợp này giống như trường hợp cá nhân người phạm tội bị kết án tử hình nhưng không được giảm án thì cũng không tính thời hạn xóa án tích vì thực chất việc pháp nhân thương mại phạm tội đã bị chấm dứt hoạt động thì việc tính thời hạn xóa án tích không có ý nghĩa gì trong việc truy cứu TNHS.

           Bộ luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017 đã có quy định cụ thể trường hợp xóa án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án, làm cơ sở xử lý TNHS đối với chủ thể phạm tội mới này. Tuy nhiên vẫn còn những điểm chưa rõ như trên, chúng tôi có các kiến nghị, đề xuất sau tới Hội đồng Thẩm phán TANDTC để tiếp tục xem xét hoàn thiện, hướng dẫn thống nhất áp dụng:

– Cần  quy định cụ thể điều kiện xóa án tích đối với pháp nhân thương mại.

– Cần có hướng dẫn cách tính thời hạn xóa án tích được tính dựa vào hình phạt chính của từng tội đã tuyên hay dựa vào hình phạt chính của bản án.

 Ths. Ngô Văn Khôi